Pika (NSS) - စက်တင်ဘာ ၁၄

နယူးဇီလန်နိုင်ငံသည် ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာ အနောက်တောင်ပိုင်းတွင်တည်ရှိသည့် ကျွန်းနိုင်ငံတစ်ခုဖြစ်ပြီး ကမ္ဘာပေါ်တွင် အလှဆုံးနိုင်ငံ အဖြစ် နာမည်ကျော်ကြားသည်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံတွင် အဓိကကျွန်းနှစ်ခုဖြစ်သည့် မြောက်ကျွန်း နှင့်တောင်ကျွန်းတို့အပြင် အခြားကျွန်းငယ် (၇၀ဝ)ကျော်ရှိကြောင်းလည်းသိရသည်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံသည် ဧရိယာ အလိုက် ခြောက်ခုမြောက် အကြီးဆုံးကျွန်းနိုင်ငံဖြစ်ပြီး အရှေ့ဘက်ခြမ်းတွင် ဩစတြေးလျနိုင်ငံရှိကာ New Caledonia, Fiji နှင့် Tonga ကျွန်းများ၏ တောင်ဘက်ခြမ်းတွင် တည်ရှိသည့်နိုင်ငံလည်းဖြစ်သည်။

နယူးဇီလန်နိုင်ငံ၏မြို့တော်မှာ ဝယ်လင်တန်မြို့ဖြစ်ပြီး နိုင်ငံတွင်းတွင် အကြီးဆုံးနှင့် လူဦးရေအများဆုံးမြို့မှာ Auckland မြို့ဖြစ်ကြောင်းသိရသည်။ ထို့ပြင် နယူးဇီလန်နိုင်ငံရှိ ကျွန်းများသည် လူသားများ အခြေချနေထိုင်ခဲ့သော နောက်ဆုံးမြေများဖြစ်ခဲ့ကြောင်း လည်းသိရသည်။ (၁၂၈၀)ပြည့်နှစ်နှင့် (၁၃၅၀)ပြည့်နှစ်များအတွင်း  Polynesians လူမျိုးများသည် နယူးဇီလန်ရှိကျွန်းများတွင် စတင်အခြေ ချနေထိုင်ခဲ့ကြပြီး နောက်ပိုင်းတွင် ထူးခြားသော Māori ယဉ်ကျေးမှုကို ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်အောင် လုပ်ဆောင်ခဲ့ကြောင်းသိရသည်။ (၁၆၄၂)ခုနှစ် တွင် ဒတ်ချ်လူမျိုး စူးစမ်းရှာဖွေသူ Abel Tas­man သည် နယူးဇီလန်ကို ပထမဆုံးမြင်တွေ့ခဲ့ကာ မှတ်တမ်းတင်နိုင်ခဲ့သည့် ဥရောပသားဖြစ်လာခဲ့ကြောင်း သိရသည်။ (၁၇၆၉)ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှ စူးစမ်းရှာဖွေသူ ကပ္ပတိန် ဂျိမ်းစ်ကွတ်သည် နယူးဇီလန်ကို ပထဆုံးခြေချခဲ့ပြီး မြေပုံဆွဲနိုင်ခဲ့သည့် ပထမဆုံး ဥရောပနိုင်ငံသားဖြစ်လာခဲ့ကြောင်းသိရသည်။ (၁၈၄၀)ပြည့်နှစ်တွင် ဗြိတိန်နိုင်ငံ၏ ကိုယ်စားလှယ်များနှင့် Māori ယဉ်ကျေးမှုအကြီးအကဲတို့သည် ဗြိတိန်နိုင်ငံ၏ အချုပ်အခြာ အာဏာကြေညာမှုနှင့် (၁၈၄၁)ခုနှစ်တွင် နယူးဇီလန် Crown Colony တည်ထောင်ခြင်းအတွက် လမ်းခင်းပေးသည့် Waitangi စာချုပ်ကို လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့ကြကြောင်းသိရသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ကိုလိုနီနယ်ချဲ့များနှင့် Māori လူမျိုးစုကြား ပဋိပက္ခများ ဆက်တိုက်ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး နယူးဇီလန် နိုင်ငံ၏နယ်မြေအမြောက်အမြာတွင် ခွဲထွက်မှုများနှင့် သိမ်းယူမှုများ ဖြစ်ပွားခဲ့ ကြောင်းသိရသည်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံသည် (၁၉၄၇) ခုနှစ်တွင် အပြည့်အဝလွတ်လပ်ရေးရခဲ့ပြီးနောက် ဘုရင်ကို နိုင်ငံ တော်အကြီးအကဲအဖြစ် ဆက်လက်ထားရှိခဲ့ကြောင်း သိရသည်။ သို့သော်လည်း လက်ရှိအချိန်တွင် နယူးဇီလန်နိုင်ငံ၏ စုစုပေါင်းလူဦးရေ(၅ ဒသမ ၂၅)သန်း တွင် အများစုမှာ ဥရောပနွယ်ဖွားများဖြစ်ကြောင်း လည်းသိရသည်။ နယူးဇီလန်၏

ယဉ်ကျေးမှုသည် အဓိကအားဖြင့် Māori နှင့် အစောပိုင်း ဗြိတိသျှအခြေချနေထိုင်သူများထံမှ ဆင်းသက်လာခြင်းဖြစ်ပြီး ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူ အများအပြားဝင်ရောက်လာမှုနှင့်အတူ ယဉ်ကျေးမှုမှာ ပိုမိုကျယ်ပြန့်လာခဲ့ ကြောင်းလည်းသိ ရသည်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံ၏ တရားဝင်ဘာသာစကားများမှာ အင်္ဂလိပ်၊ Māori နှင့် နယူးဇီလန်သင်္ကေတပြ ဘာသာစကား ဖြစ်ပြီး အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားက အဓိကလွှမ်းမိုးထားကြောင်းလည်းသိရသည်။

စစ်တပ်

နယူးဇီလန်နိုင်ငံ၏ ကာကွယ်ရေးတပ်ဖွဲ့ကို နယူးဇီလန်စစ်တပ်၊ တော်ဝင်နယူးဇီလန်လေတပ်၊ တော်ဝင်နယူး ဇီလန်ရေတပ်တို့ဖြင့်ဖွဲ့စည်းထားသည်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံအပေါ် စစ်ရေးအရတိုက်ရိုက်တိုက် ခိုက်ရန်မဖြစ်နိုင်သော ကြောင့် နယူးဇီလန်၏အမျိုး သားကာကွယ်ရေးလိုအပ်ချက်မှာ တော်ရုံသင့်ရုံအခြေ အနေတွင်သာရှိကြောင်းသိရသည်။ သို့သော်လည်း နယူးဇီလန်နိုင်ငံသည် ဗီယက်နမ်နှင့်ကမ္ဘာစစ်နှစ်ခုအပြင် Second Boer War၊ ကိုရီးယားစစ်ပွဲ၊  Malayan Emergency စစ်ပွဲ၊ ပင်လယ်ကွေ့စစ်ပွဲနှင့် အာဖဂန်နစ္စတန်စစ်ပွဲတို့တွင် ပါဝင်ဆင်နွှဲခဲ့ဖူးကြောင်းသိရသည်။ ထို့ပြင် နယူးဇီလန်နိုင်ငံသည် ဆိုက်ပရပ်စ်၊ ဆိုမာလီယာ၊ ဘော့စနီးယားနှင့်  Herzegovina, Sinai၊ အန်ဂိုလာ၊ ကမ္ဘောဒီးယား၊ အီရန်-အီရတ် နယ်စပ်၊ Bougainville၊ အရှေ့တီမောနှင့် ဆော်လ် မွန်ကျွန်းစုများကဲ့သို့သော ဒေသတွင်းနှင့် ကမ္ဘာလုံး ဆိုင်ရာ ငြိမ်းချမ်းရေးမစ်ရှင်အများအပြားတွင် တပ်ဖွဲ့ ဝင်များကို ကူညီပံ့ပိုးပေးထားကြောင်းလည်းသိရသည်။

စီးပွားရေး

နယူးဇီလန်နိုင်ငံတွင် အဆင့်မြင့်စီးပွားရေးဈေး ကွက်ရှိပြီး (၂၀၂၁)ခုနှစ်တွင် လူသားဖွံ့ဖြိုးတိုး တက်မှုအòန်း ကိန်းအရ အဆင့်(၁၃)နေရာတွင်ရှိ ကာ (၂၀၂၂)ခုနှစ်တွင် စီးပွားရေးလွတ်လပ်မှုအòန်း ကိန်းအရ အဆင့်(၄)နေရာတွင် ရပ်တည်နိုင်ခဲ့ ကြောင်းသိရသည်။ ထို့ပြင် နယူးဇီလန်နိုင်ငံတွင် တစ်ဦးချင်းဂျီဒီပီမှာ အမေရိကန်ဒေါ်လာ (၃၆၂၅၄) ဒေါ်လာဖြင့် ဝင်ငွေမြင့်မားသော စီးပွားရေးရှိကြောင်း လည်းသိရသည်။ သမိုင်းကြောင်းအရ သယံဇာတ တူးဖော်ရေး လုပ်ငန်းသည် နယူးဇီလန်နိုင်ငံ၏စီးပွားရေးကို အခိုင်အမာအထောက်အကူဖြစ်စေခဲ့သည့် လုပ်ငန်းဖြစ်ကြောင်းလည်း သိရသည်။ (၁၈၈၂)ခုနှစ် တွင် Dunedin မြို့မှာ အအေးခံထားသော အသားများ တင်ပို့ရောင်းချမှုသည် နယူးဇီလန် နိုင်ငံတွင်းတွင် ခိုင်မာသောစီးပွားရေးတိုးတက်မှုအတွက် အခြေခံပေးသည့် ကုန်သွယ်မှုတစ်ခုဖြစ်ခဲ့ပြီး ဗြိတိန်သို့ အသား နှင့်နို့ထွက်ပစ္စည်းတင်ပို့ရောင်းချမှုလုပ်ငန်းကို ထူထောင်နိုင်ခဲ့ကြောင်းသိရသည်။ ဗြိတိန်နှင့် အမေရိကန်နိုင်ငံတို့ထံမှ လယ်ယာထွက်ကုန်ဝယ်လိုအား မြင့်တက်လာမှုနှင့်အတူ နယူးဇီလန်နိုင်ငံသည် (၁၉၅၀) ပြည့်နှစ်နှင့် (၁၉၆၀)ပြည့်နှစ် များအတွင်း ဩစတြေး လျနှင့်အနောက်ဥရောပတို့ထက် ပိုမိုမြင့်မားသော လူနေမှုအဆင့်အတန်းကိုရရှိခဲ့ကြောင်းလည်း

သိရသည်။ (၁၉၈၄)ခုနှစ်မှ စတင်ပြီး နယူးဇီလန်၏ အစိုးရအဆက်ဆက်သည် ကြီးမားသော မက်ခရိုစီးပွားရေး ပြန်လည် ဖွဲ့စည်းပုံကို မိတ်ဆက်ခဲ့ပြီး နယူးဇီလန်ကို အကာအကွယ်ပေးရေးနှင့် ထိန်းချုပ်မှုမြင့်မားသောစီးပွားရေးစနစ်မှ လွတ်လပ် သောကုန်သွယ်မှုစီးပွားရေးစနစ်သို့ လျင်မြန်စွာ ပြောင်းလဲခဲ့ကြောင်းသိရသည်။

အနုပညာ

Māori ယဉ်ကျေးမှု ပြန်လည်ပေါ်ပေါက်လာမှု၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအနေဖြင့် ရိုးရာလက်မှုလက်ရာများ ထွင်းထုခြင်းကို လက်ရှိအချိန်တွင် ပိုမိုတွင်ကျယ်စွာ ကျင့်သုံးလာကြပြီး Māori မျိုးနွယ်အနုပညာရှင် အရေအတွက်နှင့် ဩဇာလွှမ်းမိုးမှုများ ပိုမိုတိုးပွားလာ ခဲ့ကြောင်းသိရသည်။ Māori လက်ရာအများစုတွင် အများအားဖြင့် အသေးစိတ်ကျ သောဦးခေါင်းပုံစံ သို့မဟုတ် အလွန်ဆိုးရွားသောဦးခေါင်းပုံစံဖြင့် လူရုပ်ပုံ များပါဝင်ကြောင်းသိရသည်။ ခရုပတ်ပုံစံ၊ အထစ်ပုံစံနှင့် ငါးအကြေးခွံပုံစံများပါရှိသော မျက်နှာပြင်ပုံစံများသည် ထွင်းထုမှုအများစုကို အလှဆင်ထားကြောင်း လည်းသိရသည်။ ခေတ်မီထင်ရှားသော Māori ဗိသုကာလက်ရာများတွင် သင်္ကေတထွင်းထုမှုများနှင့် သရုပ်ဖော်ပုံများဖြင့် အလှဆင်ထားသော ဘာသာရေးနှင့်အများပြည်သူဆိုင်ရာအစည်းအဝေး များပြုလုပ်သည့် အိမ်ပုံစံများလည်း ပါဝင် ကြောင်း သိရသည်။ အဆိုပါအဆောက်အအုံများသည် မတူ ကွဲပြားသောစိတ်ဆန္ဒ သို့မဟုတ် လိုအပ်ချက်များနှင့် လိုက်လျောညီထွေဖြစ်အောင် ပြန်လည်တည် ဆောက်ရန်နှင့် ပြောင်းလဲရန်ဒီဇိုင်းထုတ်ထား ကြောင်းလည်းသိရသည်။

အခြေခံအဆောက်အအုံ

(၂၀၁၅)ခုနှစ်တွင် ပြန်လည်ပြည့်ဖြိုးမြဲစွမ်း အင်သည် နယူးဇီလန်နိုင်ငံ၏ စုစုပေါင်းစွမ်းအင်  ထောက်ပံ့မှု၏ (၄၀ ဒသမ ၁)ရာခိုင်နှုန်းကို ထုတ်ပေးနိုင်ခဲ့ကြောင်းသိရသည်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံ၏လျှပ်စစ်ဓာတ်အားပေးဝေမှုအများစုကို ရေအား လျှပ်စစ်မှတစ်ဆင့် ထုတ်လုပ်ခြင်းဖြစ်ကြောင်း လည်းသိရသည်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံပိုင် Transpower ကုမ္ပဏီ သည် မြောက်နှင့်တောင်ကျွန်းစုများရှိ ဗို့အားမြင့်ဂီယာလိုင်းများကို လည်ပတ်ပေးပြီး Inter-Island HVDC လင့်ခ်နှစ်ခုကို အတူတကွ ချိတ်ဆက်ပေးထားကြောင်းလည်းသိရသည်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံတွင် ရေပေးဝေရေးနှင့် မိလ္လာစနစ်သည် ပုံမှန်အားဖြင့် ကောင်းမွန်သောအရည်အသွေးများရှိ ကြောင်းလည်းသိရသည်။ ဒေသဆိုင် ရာအာဏာပိုင်များသည် ဖွံ့ဖြိုးပြီး ဒေသအများစုသို့ ရေပေးဝေရန်အတွက် အခြေခံအဆောက်အအုံများကို ပံ့ပိုးထားကြောင်းလည်း  သိရသည်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံ၏ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးကွန်ရက်တွင် ကားလမ်း (၁၉၉)ကီလိုမီတာ၊ ရထားလမ်းများ (၄၁၂၈)ကီလို မီတာအပါအဝင် လမ်းများ စုစုပေါင်း(၉၄၀ဝဝ)ကီလိုမီတာဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည်။ အဓိကမြို့ကြီး များနှင့် မြို့အများစုကို ဘတ်စကား ဝန်ဆောင်မှု များဖြင့်ချိတ်ဆက်ထားပြီး ရထားလမ်းများကို (၁၉၉၃)ခုနှစ်တွင် ပုဂ္ဂလိကပိုင်ပြုလုပ်ခဲ့သော် လည်း (၂၀ဝ၄)ခုနှစ်နှင့် (၂၀ဝ၈)ခုနှစ်ကြားတွင် အစိုးရက အဆင့်ပြန်လည်သတ်မှတ်ပေးမှုများ လုပ်ဆောင်ခဲ့ကြောင်း သိရသည်။ လက်ရှိအချိန်တွင် အစိုးရပိုင်လုပ်ငန်း Kiwi­Rail သည် ရထားလမ်းများကို လည်ပတ်လျက်ရှိကြောင်းလည်းသိ ရသည်။ နယူးဇီလန်နိုင်ငံတွင် နိုင်ငံတကာလေ ဆိပ်လေးခုရှိပြီး ၎င်းတို့မှာ Auckland, Christ­church, Queenstown နှင့်  Wellington တို့ဖြစ်ပြီး Auckland နှင့် Christchurch နိုင်ငံတကာ လေဆိပ်နှစ်ခုကသာ အခြားနိုင်ငံများသို့ မရပ်မနား ပျံသန်းသည့် လေကြောင်းခရီးစဉ်များကို ပံ့ပိုးပေးကြောင်းသိရသည်။