Htay Oung (NSS) - ဇွန် ၂၄

ပနားမား တူးမြောင်းဟာ ပစိဖိတ်နဲ့ အတ္တလန်တိတ် သမုဒ္ဒရာကြီးနှစ်စင်းကို ဆက်သွယ်ထားတဲ့ လူလုပ်ရေ လမ်းကြောင်းဖြစ်ပြီး မြောက်နဲ့တောင် အမေရိကတိုက်ကြီးနှစ်ခုကို ပိုင်းခြားထားတဲ့ နေရာမှာ တည်ရှိပါတယ်။ သမုဒ္ဒရာကြီးနှစ်စင်းအတွင်း သင်္ဘောများ ကူးလူးသွားလာရာမှာ တောင်အမေရိကတိုက် တောင်ဘက်စွန်း တစ်လျှောက်ရှည်လျားပြီး အန္တရာယ်များတဲ့ ရေလမ်းကြောင်းအတိုင်း ခုတ်မောင်းစရာ မလိုရအောင် အချိန်တွေကို ထိရောက်စွာ လျော့ချပေးနိုင်ပါတယ်။ တစ်နည်းအားဖြင့် စီးပွားရေး၊ စစ်ရေးတို့မှာ ပထဝီနိုင်ငံရေးအရ မဟာဗျူဟာမြောက်လို့ ဆိုနိုင်ပါတယ်။ 

၅၁ မိုင်ခန့် အရှည်ရှိတဲ့ တူးမြောင်းမှာ “Lock“ လို့ ခေါ်တဲ့ ရေထိန်းဂိတ်တံခါးကြီးများကို အဖွင့်အပိတ်ပြုလုပ်ပြီး သမုဒ္ဒရာနှစ်ဖက် ရေမျက်နှာပြင်အမြင့် ကွာခြားချက်ကို ဖြေရှင်းပေးပါတယ်။ ၂၄ နာရီအတွင်း ပျမ်းမျှသင်္ဘောပေါင်း အစီး ၄ဝ တို့ ဖြတ်သန်းနေကြပြီး မျက်မှောက်ကမ္ဘာရဲ့ အံ့ဖွယ် ၇ ပါးထဲမှ တစ်ခုအဖြစ် သတ်မှတ်ခံရတဲ့ အထိ ရှိခဲ့ပါတယ်။

အဲဒီနေရာမှာ တူးမြောင်းဖောက်လုပ်ဖို့ အရေးကို အလယ်ခေတ်ကုန်ဆုံးချိန် ခေါ် ခေတ်သစ်ကမ္ဘာရဲ့ နိဒါန်းပိုင်း အစ ၁၆ ရာစုနှစ်ကတည်းက နယ်ချဲ့လက်နက်နိုင်ငံအသီးသီးတို့က စိတ်ဝင်စားခဲ့ကြပါတယ်။ အဲဒီအချိန် ကြံ့ခိုင်တဲ့ သင်္ဘောများတည်ဆောက်နိုင်ပြီး ရေကြောင်းစူးစမ်းသွားလာရေးကို ဦးစားပေးတဲ့ ခေတ်မီစစ်လက်နက် ပိုင်ရှင် စပိန်ရဲ့ ရည်ရွယ်ချက်ဟာ ပြိုင်ဘက် ပေါ်တူဂီတို့ကို စစ်ရေးအသာစီးရရှိဖို့ ရည်ရွယ်ပါတယ်။

ဥရောပနဲ့ အမေရိကတိုက်ရောက် လူဖြူကိုလိုနီနယ်ချဲ့သမားတွေအတွက် အရှေ့အိန္ဒိယလို့ သူတို့အခေါ် အ ရှေ့တောင်အာရှနဲ့ တရုတ်တို့ကို တိုတောင်းတဲ့ ရေလမ်းကြောင်းအတိုင်း သွားလာနိုင်ရေးဟာ ၁၇ ရာစုနှစ်မှာ ပြန်လည်အသက်ဝင်လာပါတယ်။ အဲဒီနယ်မြေကို အုပ်စိုးထားတဲ့ စပိန်တို့က တူးမြောင်း ဖောက်လုပ်သင့်တယ်လို့ အကြံပြုသူမှာ ၁၈ ရာစုနှစ် အဲဒီအချိန် ဗြိတိသျှကိုလိုနီလက်အောက်မှ လွတ်မြောက်စ အမေရိကန်များ ဖြစ်ကြပါတယ်။ ဒါပေမယ့်လည်း ၁၈၂ဝ ခုနှစ် လက်တင်အမေရိကမှာ စပိန်အင်ပါယာ ပြိုလဲသွားခဲ့ပါတယ်။ ၁၈၂၆ ခုနှစ် အမေရိကန်တို့ကပဲ သူတို့ဖာသာ ကိုယ်တိုင် ဖောက်လုပ်ဖို့ ယနေ့ခေတ် ကိုလံဘီယာ၊ ဗင်နီဇွဲလား၊ အီကွာဒေါ၊ ပနားမားနိုင်ငံတို့နဲ့ တရားဝင် စတင်ဆွေးနွေးခဲ့ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် အဲဒီနိုင်ငံတွေအပေါ် မနာလိုခြင်းနဲ့ သြဇာလွှမ်းမိုးဖို့ ကြံစည်နေတဲ့ အမေရိကန်ရဲ့ ခြေလှမ်းကို ကြိုတင်သိမြင်ကြတဲ့အတွက် အကောင်အထည် ပေါ်မလာခဲ့ပါဘူး။

၁၈၄၃ ခုနှစ်မှာ ဗြိတိန်နိုင်ငံက ကြိုးစားခဲ့ပေမယ့် ၅ နှစ်အတွင်း အပြီးဆောက်လုပ်မယ့် စီမံကိန်းဟာ စာရွက်ပေါ် မှာသာ ရှိခဲ့ပါတယ်၊ ၁၈၆၉ ခုနှစ် စူးအက်တူးမြောင်းကို အောင်မြင်စွာ တူးဖော်နိုင်ခဲ့တဲ့ ပြင်သစ်တို့က ပနားမား မှာလည်း တူးမြောင်းတစ်ခု ပေါ်ပေါက်လာဖို့ ကြိုးစားပြန်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ၁၈၈ဝ ပြည့်လွန်နှစ်  ပြင်သစ်တို့ရဲ့ တူးမြောင်းဖောက်လုပ်ရေးစီအစဉ်ဟာ ၉ နှစ်အတွင်း အလုပ်သမား ၂ဝ,ဝဝဝ ခန့်သေဆုံးပြီးနောက် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံ သူများ ယုံကြည်မှုကျဆင်းလာရပြီး ၁၈၈၉ ခုနှစ်မှာ အပြီးတိုင် ပျက်ပြားသွားပါတယ်။ တူးမြောင်းဖောက်လုပ်ဖို့ ပြင်သစ်တို့နေရာမှာ အသည်းအသန် ဝင်ရောက်လာသူကတော့ အမေရိကန်သမ္မတ သီအိုဒိုရူးစ်ဗဲ့ ( ၁၉၃၃- ၁၉၄၅ ခုနှစ်) နဲ့ အထက်လွှတ်တော်တို့ဖြစ်ပါတယ်။ အမေရိကန်နဲ့ ဗြိတိန်ခေါင်းဆောင်များ၊ စီးပွားရေးသမားတွေရဲ့ အတ္တလန်တိတ်နဲ့ ပစိဖိတ်ကမ်းရိုးတန်းအကြား ကုန်ပစ္စည်းတွေကို မြန်မြန်ဆန်ဆန် စျေးပေါပေါနဲ့ တင်ပို့လိုတဲ့ ဆန္ဒပြင်းပြမှုကြောင့်လို့ ဆိုနိုင်ပါတယ်။

တကယ်တော့ ပနားမားဟာ အမေရိကန်အကူအညီနဲ့ တူးမြောင်းဖောက်လုပ်ရေးကို ငြင်းဆန်နေတဲ့ ကိုလံဘီ ယာနိုင်ငံကို ပုန်ကန်ပြီး ၁၉ဝ၃ နှစ်မှာ သီးခြားခွဲထွက်ခဲ့တဲ့ တိုင်းပြည် ဖြစ်ပါတယ်။ ပုန်ကန်မှုမှာ ပနားမား ဘက်က အမေရိကန် ရေတပ်က အတိအလင်း ဝင်ရောက်ကူညီခဲ့ပါတယ်။ ပနားမားနိုင်ငံ ထူထောင်ကြောင်း ကြေညာစဉ် ပထမဆုံး အသိအမှတ်ပြုခဲ့တဲ့ နိုင်ငံလည်း ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီအတွက် ဝါရှင်တန်က ရရှိလိုက်တဲ့ ဆုလာဘ်ကတော့ တူးမြောင်း ဖောက်လုပ်ခွင့်နဲ့ ပနားမားတူးမြောင်းဖြစ်ပေါ်လာမယ့် ဒေသမှ နယ်မြေအများ အပြားကို ရာသက်ပန် ထိန်းချုပ်ခွင့် ရရှိသွားခြင်းပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

သမိုင်းစဉ်ဆက် ကိုလံဘီယာဟာ အမေရိကန်ရဲ့ သြဇာလွှမ်းမိုးရာ နိုင်ငံဖြစ်ပါတယ်။ ၁၉ဝ၃ ခုနှစ် နှစ်နိုင်ငံ ချုပ် ဆိုခဲ့တဲ့စာချုပ်အရ နောင်တူးမြောင်းဖြစ်လာမယ့် တန်းကျင်မြေယာများကို အမေရိကန်စိတ်ကြိုက် ဝယ်ယူခွင့် ရရှိခဲ့ပြီးဖြစ်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ တူးမြောင်းဖောက်လုပ်ဖို့အထိ ကိစ္စမှာ အမေရိကန် ငှက်ပျောခြံများကို ပြည်သူပိုင် သိမ်းလက်စ ကိုလံဘီယာလွှတ်တော်က ကန့်ကွက်နေပါတယ်။ ဒါကြောင့် ပနားမားကိုပဲ သီးခြားနိုင်ငံဖြစ်လာ အောင် ကုလားဖန်ထိုးပြီး “ဒီလိုလုပ်ရင် ဒီလိုဖြစ်တယ်” လို့ စစ်ရေးကျူးကျော်စွက်ဖက်မှုနဲ့ မိတ်ဆွေကြီး ကိုလံ ဘီယာကို ပညာပေးလိုက်ရပါတော့တယ်။ 

၁၉ဝ၄ ခုနှစ် မေလ အမေရိကန်တို့ တက်သုတ်ရိုက် စတင်ဖောက်လုပ်ခဲ့တဲ့ ပနားမား တူးမြောင်းဟာ ၁ဝ နှစ်နီး ပါးအကြာ ၁၉၁၄ ခုနှစ် သြဂုတ်လမှာ အောင်မြင်စွာ ပြီးစီးခဲ့ပါတယ်။ တစ်ပြိုင်နက်တည်းမှာပဲ အမေရိကန်ဟာ ၂ဝ ရာစုရဲ့ ပထမနှစ်များအတွင်း တူးမြောင်းအပါအဝင် ဝန်းကျင်နယ်မြေများအပေါ် စီမံခန့်ခွဲခွင့်ကို အရယူခဲ့ပါတယ်။

လက်တွေ့မှာလည်း ပနားမားတူးမြောင်းဟာ အမေရိကန်နိုင်ငံရဲ့ နည်းပညာနဲ့ စီးပွားရေးစွမ်းပကားကို ကိုယ်စ စားပြုသလို ရှိခဲ့ပါတယ်။ တူးမြောင်းကို အမေရိကန်က ထိန်းချုပ်ထားခြင်းဟာ ပနားမားနိုင်ငံအတွက် ဒေါသ ထွက်စရာဖြစ်ရပေမယ့် အဲဒီလို လုပ်နိုင်တာကိုပဲ သူတို့ရဲ့ နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒ အောင်မြင်မှုအဖြစ် အမေရိကန်တို့က ဂုဏ်ယူဝင့်ကြွားခဲ့ပါတယ်။ သူတို့ပြောသလိုပဲ ပနားမားတူးမြောင်းကြောင့် အမေရိကန်ဟာ ပထဝီနိုင်ငံရေးမှာ ပြိုင်ဘက်ကင်း ဖြစ်လာပါတယ်။

၁၉၈၉ ခုနှစ် သမ္မတ ဂျော့ခ်ျဒဗလျူဘွတ်ရှ်လက်ထက် အမေရိကန်တပ်တွေက ပနားမားနိုင်ငံကို ဝင်ရောက် တိုက်ခိုက်ခဲ့ပါတယ်။ အကြောင်းပြချက်ကတော့ ပနားမားနိုင်ငံမှာ ဒီမိုကရေစီစနစ် တည်ဆောက်ရေးအတွက်လို့ ဆိုပါတယ်။ တရားဝင်အုပ်ချုပ်နေသူ ဗိုလ်ချုပ်ကြီး မန်နျူရယ်နိုရေးဂါးကို ရာထူးမှ ဖယ်ရှားပြီး မူးယစ်ဆေးဝါး ရောင်း၀ယ်ဖောက်ကားမှုနဲ့ အပြစ်ပေးနိုင်ဖို့လို့ ပြောပါတယ်။

အမှန်စင်စစ် ဂျင်နရယ်နိုရေးဂါးဟာ အမေရိကန် စီအိုင်အေရဲ့ တန်ဖိုးအရှိဆုံး လူယုံတစ်ဦးဖြစ်ပါတယ်။ ဝါရှင် တန်ကို အရေးကြီးထောက်လှမ်းရေးသတင်းများ ပေးပို့ရင်း လက်တင်အမေရိက တစ်ခွင်လုံးရှိ အမေရိကန် ကျောထောက်နောက်ခံပြု တရားမ၀င် လက်နက်ကိုင်တပ်များအတွက် လက်နက်ခဲယမ်းများ၊ ငွေကြေးများ ပေးပို့ရာမှာ လမ်းပြတစ်ဦးဖြစ်ပါတယ်။

အဲဒီ မတိုင်မီ ၁၉၆၈ ခုနှစ် ပနားမားနိုင်ငံမှာ စစ်အာဏာသိမ်းယူမှုဖြစ်ပွားခဲ့ပါတယ်။ အာဏာသိမ်း ဦးဆောင်သူက ပနားမားအမျိုးသားအစောင့်တပ်မှ စစ်ဦးစီးချုပ် အိုမာတာရို့စ်ဂ်ျဖြစ်ပြီး နိုရေးဂါးရဲ့ ဆရာရင်းဖြစ်ပါတယ်။ ပနားမား အမေရိကန်စစ်ကျောင်းထွက် နိုရေးဂါးလည်း ထောက်လှမ်းရေးအကြီးအကဲနဲ့ နိုင်ငံရဲ့ သြဇာအကြီးဆုံး ပုဂ္ဂိုလ် ဖြစ်လာပါတယ်။ ဗီယက်နမ်စစ်ပွဲကို ကမ္ဘောဒီးယား-လောနိုင်ငံတို့အထိ ချဲ့ထွင်ခဲ့သူ အမေရိကန်သမ္မတ လင်ဒန်ဂျွန်ဆင်ကိုယ်တိုင် နိုရေးဂါးဟာ ပနားမားတပ်မတော်ရဲ့ ထွန်းပြောင်တဲ့ ကြယ်ပွင့်ဖြစ်ကြောင်း ဂုဏ်ယူပြောဆိုခဲ့ဖူးပါတယ်။

၁၉၇၇ ခုနှစ် ဝါရှင်တန်ဒီစီမြို့မှာ သမ္မတ ဂျင်မီကာတာနဲ့ ပနားမားအာဏာသိမ်း  စစ်ခေါင်းဆောင် ဗိုလ်ချုပ်ကြီး အိုမာတာရို့စ်ဂ်ျတို့ လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့တဲ့ စာချုပ်အရ ပနားမားတူးမြောင်းနဲ့ တန်းကျင်နယ်မြေအပေါ် အမေရိ ကန်တို့ရဲ့ ပိုင်ဆိုင်မှုကို အာမခံထားပါတယ်။ ၁၉၉၉ ခုနှစ်အထိ တူးမြောင်းကို ကာကွယ်စောင့်ရှောက်ဖို့  အမေရိ ကန်ထံ အခွင့်အာဏာ အပ်နှင်းထားပါတယ်။ အရပ်ဘက် ဒီမိုကရေစီ အုပ်ချုပ်ရေးစနစ်ကို ကာကွယ်စောင့် ရှောက်သူ ကမ္ဘာ့ပုလိပ်ကြီး အမေရိကန်ဟာ ပနားမား စစ်အာဏာသိမ်းမှုမှာ သူ့ပယောဂကင်းရဲ့လား သံသယ ဖြစ်စရာ ရှိပါတယ်။ 

၁၉၈၃ ခုနှစ် ပနားမားနိုင်ငံ ခေါင်းဆောင်ဖြစ်လာတဲ့ နိုရေးဂါးနဲ့  စီအိုင်အေတို့ အကွဲအပြဲဇာတ်လမ်းဟာ ၁၉၈၅ ခုနှစ် ပနားမားလူမျိုး အီတလီတက္ကသိုလ်ထွက် ဆေးဆရာဝန် ဟူဂိုစပါဒါဖိုရာ အသတ်ခံရမှုမှ စတင်ခဲ့ပါတယ်။ စပါဒါဖိုရာဟာ အဲဒီအချိန် ကျူးဘားနဲ့ ရုရှားတို့ သြဇာလွှမ်းမိုးနေတဲ့ နစ်ကာရာဂွာအစိုးရကို တော်လှန်ပုန်နေတဲ့ FSR ပြောက်ကျားတိုက်ခိုက်ရေးတပ်မှာ ဆေးမှူးတစ်ဦးဖြစ်ပါတယ်။ အိမ်နီးချင်း ကော်စတာရီကာနိုင်ငံမှ ပနား မားနိုင်ငံအတွင်း ပြန်လည်ဝင်ရောက်လာစဉ် နိုရေးဂါးရဲ့ တပ်များက ဖမ်းဆီးခဲ့တယ်လို့ ဆိုကြပြီး နောက်ပိုင်း ခေါင်းပြတ်နေတဲ့ စပါဒါဖိုရာရဲ့ ရုပ်အလောင်းကို စာတိုက်ပုံးထဲမှာ တွေ့ကြရပါတယ်။ သူ့ရဲ့ နံရိုးများဟာ ကျိုး ကြေနေပြီး ငယ်ပါကို ထုရိုက်ကာ စအိုကိုလည်း လိင်ဆက်ဆံခံထားရပုံပေါ်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ လူသတ်မှု အတွက် အမိန့်ပေးသူဟာ နိုရေးဂါးဖြစ်တယ်လို့ အထောက်အထားများ တွေ့ရကြောင်း သိရှိရပါတယ်။  

ပနားမားနဲ့ အမေရိကန်တို့ရဲ့ ဆက်နွယ်မှုဟာ ယနေ့တိုင် အလွန်ရှုပ်ထွေးပါတယ်။ ပနားမားနိုင်ငံ မူးယစ် ဆေးတိုက်ဖျက်ရေးခေါင်းစဉ်အောက် အမေရိကန်ရဲ့ စစ်ရေးအကူအညီဟာ ပြိုင်ဘက် ပနားမားသူပုန်များကို နှိမ်နင်းရေးဖြစ်နေပြီး နိုရေးဂါးရဲ့ မူးယစ်ဆေးတိုက်ဖျက်ရေးမှာ ကိုကင်းသယ်ယူပို့ဆောင်သူများက သတင်းပေး များဖြစ်နေကြပါတယ်။ ပနားမားနိုင်ငံအတွင်း အမေရိကန် မရိန်းတပ်သားများ အသတ်ခံရခြင်းဟာ ခိုင်လုံတဲ့ လတ်တလော အကြောင်းပြချက်ဖြစ်ပေမဲ့ ကျူးကျော်မှု မစတင်မီ လပေါင်းများစွာကတည်းက အမေရိကန် ဘက်မှာ ကြိုတင်ပြင်ဆင်ခဲ့ကြောင်း တွေ့ရှိရပါတယ်။

ပနားမား ကျူးကျော်မှုဟာ ဗီယက်နမ်စစ်ပွဲပြီးလျှင် အမေရိကန်ရဲ့ အကြီးမားဆုံး စစ်ရေးလှုပ်ရှားမှုဖြစ်ပြီး စစ်သား ၂၇,ဝဝဝ ကျော်နဲ့ စစ်လေယာဉ် အစီး ၃ဝဝ တို့ ပါဝင်ပါတယ်။ ပနားမားမြို့တော်အလယ်ပိုင်းနဲ့ အရပ်သား အများစု သေကြေပျက်စီးခဲ့ရပါတယ်။ ကျူးကျော်ဝင်ရောက်မှုဟာ နိုင်ငံတကာဥပဒေကို ပြောင်ပြောင်တင်းတင်း ချိုးဖောက်မှုအဖြစ် ၁၉၈၉ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၂၉ ရက် ကုလသမဂ္ဂအထွေထွေညီလာခံက ကြားနေ ၄ဝ၊ ထောက်ခံ ၇၅၊ ကန့်ကွက် ၂ဝ မဲတို့နဲ့ ရှုတ်ချခဲ့ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ဆုံးဖြတ်ချက်ဟာ အမေရိကန် ကိုယ်တိုင် ဗီတိုအာဏာပိုင်ဆိုင်ထားတဲ့ ကုလသမဂ္ဂ လုံခြုံရေးကောင်စီ UNSC ကိုတောင် မရောက်ရှိလိုက်ပါဘူး။

တစ်လနဲ့ ရက်သတ္တ တစ်ပတ်ကျော် ကျူးကျော်မှုအပြီးမှာ နိုင်ငံရေးဂါး အဖမ်းခံရပြီး ပနားမားတပ်မတော် ဖျက်သိမ်းခံလိုက်ရပါတယ်။  ဗဟိုအမေရိကရဲ့ တောင်ဘက်အကျဆုံး လူဦးရေ ၃ ဒသမ ၈ သန်းခန့်နေထိုင်ရာ ပနားမားနိုင်ငံဟာ ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံဖြစ်ပြီး ၂ဝ၂၁ ခုနှစ်မှာ အကျင့်ပျက်ခြစားမှုက နိုင်ငံပေါင်း ၁၈ဝ မှာ အဆင့် ၁ဝ၅ ရှိပါတယ်။ ဒါပေမယ့် အကျင့်ပျက်ခြစားမှုက ထမင်းစားရေသောက် ထုံးစံတစ်ခုအဖြစ် လက်ခံ ထားကြပါတယ်။ စစ်တပ် မရှိပဲ  အမှုထမ်း ၃ဝ,ဝဝဝ ခန့်ပါ အမျိုးသား အရံလုံခြုံရေးအဖွဲ့သာ ရှိတဲ့နိုင်ငံမှာ အမေရိကန်တပ်သား ၆၅ဝဝ ခန့်ရှိနေပါတယ်။

နိုရေးဂါးဟာ မူယစ်ဆေးဝါး မှောင်ခိုမှု၊ ငွေကြေးခဝါချမှု ပုဒ်မတွေနဲ့ စွဲချက်အတင်ခံရပြီး ထောင်ဒဏ် အနှစ် ၄ဝ ချမှတ်ခံခဲ့ရပါတယ်။ ဒါပေမယ့် သူ့ရဲ့ ကောင်းမွန်တဲ့အပြုအမူကြောင့်လို့ဆိုပြီး ထောင်ဒဏ်ကို ၁၇ နှစ်အထိ လျော့ ချပြင်ဆင်ပေးခဲ့ပါတယ်။ သူ့ရဲ့ စစ်ရာဇဝတ်မှုများအတွက် ၂ဝ၁ဝ ခုနှစ်မှာ ပြင်သစ်နိုင်ငံကို လွှဲပြောင်းပေးခဲ့ပေမယ့် တစ်နှစ်သာ ချုပ်နှောင်ထားခဲ့ပြီး ပနားမားကို ပြန်လည်ရောက်ရှိလာပါတယ်။ ၂ဝ၁၇ ခုနှစ် အသက် ၈၃ နှစ်အရွယ် နိုရေးဂါးဟာ ပနားမားစီးတီးမြို့မှာ ဦးနှောက်အကျိတ်ကင်ဆာနဲ့ ကွယ်လွန်ပါတယ်။ 

၂ဝ၁၂ ခုနှစ် စစ်တမ်းအရ ပနားမားပြည်သူ ၃၂ ရာခိုင်နှုန်းက အမေရိကန်ဦးဆောင်မှုကို ထောက်ခံကြပြီး ၁၆ ရာခိုင်နှုန်း ကန့်ကွက် နှင့် ၅၂ ရာခိုင်နှုန်း ကြားနေကြောင်း တွေ့ရှိရပါတယ်။ တူးမြောင်းဖောက်လုပ်စဉ် အလုပ်သမားပေါင်း ၄ဝ,ဝဝဝ ကျော်ကို အသုံးပြုခဲ့ပြီး တောတောင်ထူထပ်ခြင်း အဆိပ်ပြင်းမြွေများ၊ ပင့်ကူနဲ့ အင်းဆက်ပိုးမွှားများက ဒုက္ခပေးတဲ့အတွက် လူ့အသက်ပေါင်း ၂၅,ဝဝဝ ခန့် ဆုံးရှုံးခဲ့ခြင်းဟာ ကမ္ဘာ့ဆောက်လုပ်ရေး သမိုင်းမှာ အမည်းစက်ကြီး တစ်ခုဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် တရားဝင် ကိန်းဂဏန်းများမှာတော့ သေဆုံးသူ ၅၆ဝ၉ ဦးလို့ ဖော်ပြထားပါတယ်။ ဒဏ်ရာရရှိသူ ထောင်ပေါင်းများစွာရှိခဲ့ပြီး အချို့ဟာ ရာသက်ပန် ဒုက္ခိတဖြစ် သွားကြပါတယ်။ ငန်းဝါအဖျား ရောဂါ၊ ငှက်ဖျားရောဂါမှာ ခြင်ရဲ့အရေးပါပုံကို အဲဒီအချိန် ဆေးသိပ္ပံပညာက မသိရှိခဲ့ကြသေးလို့ တစ်လလျှင် အလုပ်သမား ၂ဝဝ ကျော်နှုန်း သေဆုံးခဲ့ရပါတယ်။ တူးမြောင်းတစ်ဖက်တစ်ချက်မှာ ရှိတဲ့ သမုဒ္ဒရာတစ်ခုချင်းစီရဲ့ အပူပိုင်းပင်လယ်နေသက်ရှိ မျိုးစိတ်အသီးသီးရဲ့ ဂေဟဗေဒစနစ်ကို ခြိမ်းခြောက်နေပါတယ်။ 

တူးမြောင်းကို ကြိမ်ရေအများဆုံး အသုံးပြုတဲ့ နိုင်ငံများမှာ အမေရိကန်က ထိပ်ဆုံးဖြစ်ပြီး တရုတ်-ဂျပန်- ချီလီနဲ့ တောင်ကိုရီးယားတို့က အစဉ်အလိုက် ရပ်တည်နေကြပါတယ်။ တစ်ရက်လျှင် ၂၄ နာရီ အသုံးပြုနိုင်ပြီး ကုန်စည် တန်ချိန် သန်း ၂ဝဝ ကျော်ကို ဖြတ်သန်းခွင့်ပေးနိုင်တဲ့အတွက် ပနားမားနိုင်ငံက ရရှိတဲ့ အခွန်အခဟာ နှစ်စဉ် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၂ ဘီလျံရှိတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ပနားမားတူးမြောင်းအပေါ် အကျိုးအမြတ်အများဆုံး ရရှိနေသူက အမေရိကန်နိုင်ငံဖြစ်ပြီး တစ်နှစ်လျှင် ဒေါ်လာ ၃ ဘီလျံနီးပါး အမြတ်ထွက်နေတယ်လို့ ၂ဝ၂၁ ခုနှစ် မှတ်တမ်းများမှာ ပြသနေပါတယ်။

(history.com., 6 September 2022,” Panama Canal “ ကို ဆီလျော် အောင် ကောက်နှုတ်ဘာသာ ပြန်ဆို၍ အခြားဆက်စပ်သတင်းများကို ပေါင်းစပ်ဖော်ပြသည်။)