Htay Oung (NSS) - ဩဂုတ် ၁၂

ထိန်းချုပ်ခံထားရတဲ့ အီရန်နိုင်ငံပိုင် ဒေါ်လာဘီလျံပေါင်းများစွာကို ဝါရှင်တန်က ဖြေလျော့ပေးပြီး တောင်ကိုရီးယားဘဏ်များမှတဆင့် ကာတာနိုင်ငံထံ လွှဲပြောင်းပေးလိုက်ပါတယ်။ တဖန် တီဟီရန်မှာ ဖမ်းဆီးခံထားရတဲ့ အမေရိကန်ငါးဦးနဲ့ အမေရိကန်မှာအကျဉ်းချခံထားရတဲ့ အရေအတွက်မသိ အီရန်နိုင်ငံသားတွေကို ပြန်လွှတ်ပေးဖို့အတွက် နှစ်နိုင်ငံ သဘောတူညီလိုက်တယ်လို့ AP က ယနေ့ (ဩဂုတ်လ ၁၂ ရက်) မှာ ရေးသားပါတယ်။ 

လပေါင်းအတန်ကြာ သွယ်ဝိုက်တဲ့နည်းဖြင့် ဆွေးနွေးညှိနှိုင်းမှုများပြုလုပ်ပြီးနောက် အမေရိကန်နဲ့ အီရန်အရာရှိများအကြား ပဟေဠိဖြစ်ဖွယ်ရှုပ်ထွေးတဲ့ သဘောတူညီချက်ကို တီဟီရန်က ကြာသပတေးနေ့မှာ  ထုတ်ပြန်ကြေညာခဲ့ပါတယ်။  အမေရိကန်နိုင်ငံသား ငါးဦးအနက် လေးဦးတို့ကို အကျဉ်းထောင်မှ နေအိမ်အကျယ်ချုပ်သို့ ပြောင်းရွှေ့စေခဲ့ပြီး ပဉ္စမမြောက် အမေရိကန်နိုင်ငံသားကတော့ နေအိမ်အကျယ်ချုပ် ကျခံနေရဆဲသူဖြစ်ကြောင်း သိရှိရပါတယ်။

ငွေကြေးလွှဲပြောင်းမှု အကြောင်းအရာ အသေးစိတ်၊ ပြီးစီးမယ့်အချိန်၊ အမေရိကန်နဲ့ အီရန် နှစ်ဖက်အသီး သီးရှိ အကျဉ်းသားအားလုံး အပြီးတိုင်လွှတ်ပေးမယ့်ကိစ္စနဲ့ပတ်သက်လို့  ရှင်းရှင်းလင်းလင်း မသိရသေးပါဘူး။ ဒါပေမယ့် အဲဒီသဘောတူညီချက်ကို စက်တင်ဘာလလယ်မှ လကုန်ပိုင်းမှာ အပြီးသတ်ဆောင်ရွက်နိုင်လိမ့်မယ်လို့ ယုံကြည်ကြောင်း အမေရိကန်နဲ့ အီရန်အရာရှိများက ပြောပြပါတယ်။

(ယခုသတင်းကြောင့် ကျွန်တော်တစ်ဦးတည်းအတွက် အလွန်အံ့သြမိကြောင်း ဝန်ခံပါတယ်။ အမေရိကန် ပြည်တွင်းမှာ ဒေါ်လာ နှစ်ဘီလျံခန့်အပါအ၀င် အခြားနိုင်ငံများရှိ ဝါရှင်တန်က ထိန်းချုပ်ထားတဲ့ အီရန် နိုင်ငံပိုင်ဆိုင်မှုများ စုစုပေါင်းပမာဏမှာ ဒေါ်လာ ၁၂၀ ဘီလျံခန့်ရှိကြောင်း သိရှိရပါတယ်။

နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံက ယုံမှတ်အပ်နှံထားသည့် ငွေကြေး သို့မဟုတ် ပိုင်ဆိုင်မှုများကို ပြန်လည်ထုတ်ခြင်း မပြုနိုင်စေရန် နိုင်ငံရေးအကြောင်းပြချက်ဖြင့် အခြားတစ်နိုင်ငံက ထိန်းချုပ်ခြင်းမှာ နိုင်ငံတကာတရားဥပဒေနှင့် မညီညွတ်ကြောင်း၊ ထို့အတွက် မိမိတို့ ပိုင်ဆိုင်မှုများကို ပြန်လည်ထုတ်ယူခွင့်ပြုနိုင်ရန် အမေရိကန်အ ပေါ် အီရန်က နိုင်ငံတကာတရားရုံး ICJ တွင် တရားစွဲဆိုခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီအမှုမှာ အမေရိကန်ရှုံးနိမ့်တဲ့အတွက် ဝါရှင်တန်ကထိန်းချုပ်ထားတဲ့ ဒေါ်လာ ၁.၇၅ ဘီလျံကို အတိုးများနဲ့တကွ တီဟီရန်ဗဟိုဘဏ်ထံ ပြန်ပေးစေရန် ၂၀၂၃ ခုနှစ် မတ်လ ၂၉ ရက်မှာ ICJ က အပြီးသတ်အမိန့်ချမှတ်ခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီငွေကြေးများမှာ ၁၉၈၃ ခုနှစ် လက်ဘနွန်နဲ့ အခြားနိုင်ငံများအတွင်း ဗုံးပေါက်ကွဲမှုများမှာ နစ်နာသူများအား လျော် ကြေးပေးရန် တာ၀န်ရှိသူ အီရန်အပေါ် အရေးယူခြင်းဖြစ်တယ်လို့ အမေရိကန်က ဆင်ခြေပေးခဲ့ပါတယ်။

ဒါပေမယ့် အီရန်လျှောက်ထားတဲ့ အမှု (၁၀)မှုအနက် (၅)မှုဟာ ICJ ရဲ့ စီရင်ပိုင်ခွင့်နဲ့ သက်ဆိုင်ခြင်း မရှိဘူးလို့ နိုင်ငံတကာတရားရုံးက ပယ်ချခဲ့ပါတယ်။ ဒီအတွက် အမှုပေါင်း ထက်၀က်မှာ အနိုင်ရခဲ့တယ်လို့ အမေရိကန်က ရှေ့နေကမှတ်ချက်ပေးခဲ့ပြီး ဝါရှင်တန်ဘက်က အမှု ၅၀ ရာနှုန်းရှုံးနိမ့်သွားတယ်လို့ အီရန် ရှေ့နေတွေက လက်ခမောင်းခတ်ကြပါတယ်။ ယခင် စီရင်ချက်များတိုင်း ပြင်းပြင်းထန်ထန် ဝေဖန်ခံရလေ့ရှိတဲ့ ICJ မတရားသူကြီး (အဲလေ) တရားသူကြီးတွေကတော့ ဘာမှတ်ချက်မှ မပေးခဲ့ပါဘူး။

ဒါပေမယ့် အီရန်က အမေရိကန်အပေါ် တရားစွဲဆိုမှုအချို့ဟာ ယခင် အိမ်ဖြူတော်နဲ့ ရှားဘုရင်တို့ ပလူးခဲ့စဉ် ၁၉၅၅ ခုနှစ် ချစ်ကြည်ရေးစာချုပ်အပေါ် အခြေခံကြောင်းတွေရှိရပါတယ်။ ICJ ရဲ့ စီရင်ပိုင်ခွင့်ဟာ လျှောက်ထားသူ အီရန်ရဲ့ ဗဟိုဘဏ်အထိ သက်ဆင်းခြင်း မရှိဘူးလို့ အမှု (၅)မှုကို ပယ်ချခြင်းဖြစ် ကြောင်း တွေ့ရှိရပါတယ်။ ဆိုလိုတာ အီရန်ဗဟိုဘဏ်ရဲ့ငွေကြေးတွေကို အမေရိကန်က ထုတ်ယူခွင့် မပြုတဲ့ကိစ္စ ကျုပ်တို့နဲ့ မဆိုင်ဘူးလို့ ပြောခြင်းဖြစ်ပါတယ်။      

ဒီနေရာမှာ အမေရိကန်ဆိုတာ ICJ လို တရားမဆန်ဆန် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာတရားရုံးမျိူး မဆိုထားနဲ့ သူတို့ အာဖဂန်နဲ့ အီရတ်မှာ စစ်ရာဇ၀တ်မှုကျူးလွန်ခဲ့တယ်ပြောပြီး စုံစမ်းစစ်ဆေးမယ်လုပ်လာတဲ့ နိုင်ငံ တကာရာ ဇ၀တ်ခုံရုံး ICC ဆွဲချရှေ့နေကိုပင် ပြည်၀င်ခွင့် ဗီဇာပိတ်ပြီး ဖမ်း၀ရမ်းထုတ်မယ် ပြောဆိုခဲ့ဖူးသူ နိုင်ငံဖြစ်နေပါတယ်။ 

ဒီလိုနိုင်ငံမျိုးက ICJ အမိန့်ချမှတ်သည့်အတိုင်း ရိုကျိုးစွာ လိုက်နာကာ အီရန်ပိုင် ငွေများကို ပြန်ထုတ်ယူခွင့် ပြု မယ်ဆိုခြင်းမှာ အိုစမာဘင်လာဒင်သားနှင့် ဂျော့ဒယ်ဘလူဘွတ့်သမီးတို့ ခိုးရာလိုက်ပြေးသတင်းကမှ လူငယ်တို့ သဘာ၀ဘာညာကွိကွ ဖြစ်နိုင်ပါသေးတယ်။

တဖန် ထုတ်လူခွင့်ပြုလိုက်တဲ့ ငွေပမာဏကလည်း ဒေါ်လာဘီလျံအတော်များပြီး အမေရိကန်က သေဆိုသေ ရှင်ဆိုရှင် တောင်ကိုရီးယားဖြစ်နေခြင်း၊ နောက်ဆက်တွဲ အကျဉ်းသားချင်း လဲလှယ်မယ်ဆိုခြင်းဟာ အလွန်အံ့ သြစရာဖြစ်နေပါတယ်။

ဒီအတွက် ကမ္ဘာ့ရန်ဘက် နှစ်နိုင်ငံအကြား ဘယ်လို အပေးအယူအကြောင်းရင်းကြောင့် သဘောတူညီနိုင်သွားတယ်ဆိုတာ နိုင်ငံတကာ မီဒီယာကြီးများက အပူတပြင်း သတင်းအနံခံလျှက်ရှိကြောင်း တွေ့ရှိရပါတယ်။  

(AP.,12 August 2023, Whats behind the tentative US-Iran agreement involving prisoners and frozen funds ကို #HtayOung, #OungMarine ဆီလျော်အောင် ကောက်နှုတ်ဘာသာပြန်ဆိုသည်။)