သန်းထိုက်စိုး (NP News) - ဧပြီ ၁၃

ဂလိုဘယ်လိုက်ဇေးရှင်း၊ ပထဝီစီးပွားရေးတို့နှင့် ဆယ်စုနှစ်ပေါင်းများစွာ မောင်းနှင်လာခဲ့သည့် ကမ္ဘာ ကြီးသည် ပထဝီနိုင်ငံဆိုင်ရာအကျပ်အတည်းအတွင်း အလျင်အမြန် နစ်မြုပ်လာခဲ့ပြီဖြစ်သည်။

ကိုဗစ်-၁၉ ကပ်ရောဂါနှင့် ရုရှား-ယူကရိန်း ပဋိပက္ခကဲ့သို့သော အချိန်ကာလရှည်ကြာစွာဖြစ်တတ် သည့် ထိခိုက်မှုများသည် ၂၀၂၄ ခုနှစ်အတွင်း ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ တည်ဆောက်ပုံများနှင့် ထိတွေ့ ဆက်ဆံမှု ပုံသဏ္ဌာန်တို့ကို သိသိသာသာပြောင်းလဲ သွားစေခဲ့သည်။

အမေရိကန်နိုင်ငံသည်လည်း ၎င်း၏ အကျိုးစီးပွားအတွက် အင်အားကြီးပြိုင်ဘက်များနှင့်ယှဉ်ပြိုင်ရန် ကြိုးစားလျက်ရှိရာ ပထဝီနိုင်ငံရေးဆိုင်ရာ တင်းမာမှုများမှာလည်း မြင့်တက်လာခဲ့သည်။ 

စွမ်းအင်နှင့် ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုသည် နိုင်ငံရေးအရဆွေးနွေးစရာကိစ္စရပ်အဖြစ် ဆက်ရှိနေဆဲ ဖြစ် သည်။ ကိုဗစ်-၁၉ ကပ်ရောဂါအပေါ် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာတုံ့ပြန်မှုသည် အဆုံးအစမဲ့ စီးပွားရေးနှင့် လူမှု ရေးဆိုင်ရာ အကျိုးဆက်များနှင့်အတူ အခြားဆွေး နွေးစရာခေါင်းစဉ်တစ်ခု ဖြစ်လာနေသည်။

နိုင်ငံများသည် ထိခိုက်နာကျင်မှုများ လျော့ပါးစေရန် နည်းလမ်းရှာဖွေလာကြရာ ဂလိုဘယ်လိုက် ဇေးရှင်းကို ပြန်လည်စဉ်းစားသုံးသပ်လာခြင်းလည်း အပါအဝင်ဖြစ်သည်။ ဆိုက်ဘာတိုက်ခိုက်မှုများသည် မကြာခဏဆိုသကဲ့သို့ဖြစ်လာနေပြီး ပြင်းလည်းပြင်းထန်သည်။

ဆိုက်ဘာတိုက်ခိုက်မှုကို နိုင်ငံတော်အဆင့်က လက်နက်တစ်ခုအဖြစ် အသုံးချလာနေကြသည်။ 

ရုရှား-နေတိုးပဋိပက္ခ

ရုရှား-နေတိုးပဋိပက္ခသည် ၂၀၂၄ ခုနှစ်အတွင်း အရေးပါသည့်ပထဝီနိုင်ငံရေးဆိုင်ရာ အကျပ်အတည်း တစ်ခုအဖြစ် ဆက်ရှိနေမည်ဖြစ်သည်။ အဆိုပါ ပဋိပက္ခသည် လူသားဆိုင်ရာအကျပ်အတည်းတစ်ခု စတင်ဖြစ် ပေါ်ခဲ့ပြီး ငွေကြေးစီးဆင်းမှု၊ ကမ္ဘာတစ်ဝန်းရှိ ကုန်သွယ်ရေးနှင့် ကုန်စည်ဈေးကွက်များအပေါ်တွင်လည်း ကြီးမားသောအကျပ်အတည်းများ ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ ရုရှားနှင့်နေတိုးအဖွဲ့ကြား ပထဝီနိုင်ငံရေးဆိုင် ရာ တင်းမာမှုမှာ ရံဖန်ရံခါမြင့်တက်လာတတ်သည်။ ယူကရိန်းကို ရုရှားတို့တိုက် ခိုက်ခဲ့ခြင်းသည် စစ်အေးခေတ် ကာလနောက်ပိုင်း ရုရှား-ယူကရိန်းဆက်ဆံရေးတွင် အန္တရာယ်အကြီးဆုံး အခြေအနေတစ်ခုဖြစ်သည်။

အဆိုပါဆက်ဆံရေးကို ရုရှားအပေါ် စီးပွားရေး ဒဏ်ခတ်မှုများချမှတ်ခြင်းနှင့် ယူကရိန်းကို နေတိုးအဖွဲ့ ဝင်များက ပုံစံအမျိုးမျိုးဖြင့် ဘဏ္ဍာရေးနှင့် စစ်ရေးဆိုင်ရာအကူအညီများ ထောက်ပံ့ပေးနေခြင်းတို့ဖြင့် ဆက် လက်ဖြတ်သန်းနေသည်။

ကာလတိုအတွင်း မည်သည့်ဘက်ကမှလည်း အပြီးသတ်အနိုင်ရနိုင်ခြေမရှိသေးပါ။ အပစ်အခတ် ရပ်စဲရေး ဖြစ်လာနိုင်ခြေလည်းမမြင်ရသေးဘဲ မကြာခဏဆိုသကဲ့သို့ ပဋိပက္ခအရှိန်မြင့်လာပြီး အကျပ် အတည်းများသာ မြင်တွေ့နေရသည်။ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ တိုက်ရိုက်ပဋိပက္ခအဆင့်ထိ ရောက်မလာသေးသော် လည်း အချိန်မရွေးဖြစ်လာနိုင်သည်။ 

ဆိုက်ဘာတိုက်ခိုက်မှုများ

ဆိုက်ဘာတိုက်ခိုက်မှုများသည်လည်း ပထဝီနိုင်ရေး အကျပ်အတည်းတစ်ခုဖြစ်လာနေသကဲ့သို့ ပိုမို ကြီးမားရှုပ်ထွေးပြီး မရပ်မနားဖြစ်လာနေသည်။ ဆိုက်ဘာတိုက်ခိုက်မှုသည် အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုချင်းအတွက် ရော၊ အမျိုးသားလုံခြုံရေးအတွက်ပါ ကြီးမားသောခြိမ်းခြောက်မှုတစ်ခုဖြစ်သည်။ အမေရိကန်နိုင်ငံသည်လည်း Malware တစ်မျိုးဖြစ်သည့် Ransomware တိုက်ခိုက်မှုကို ရင်ဆိုင်ကြုံတွေ့နေရသည်။ ဥရောပပါလီမန်ဝက်ဘ် ဆိုက်မှာလည်း ၂၀၂၂ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလအတွင်းက နာရီအတော်ကြာ ကြည့်မရသည့် အခြေအနေမျိုးကြုံတွေ့ခဲ့ ရသည်။

အဆိုပါတိုက်ခိုက်မှုမှာ ၎င်းတို့လက်ချက်ဖြစ်သည်ဟု ရုရှားထောက်ခံသည့်အဖွဲ့တစ်ဖွဲ့က ထုတ်ပြန်ခဲ့ သည်။ မော်ဒိုဗာအစိုးရသည်လည်း ၂၀၂၃ ခုနှစ် ဇန်နဝါရီလဒေတာများကို မသမာသည့်နည်းဖြင့် ရယူသွားခြင်းမျိုး ကြုံတွေ့ခဲ့ရသည်။ ဩစတြေးလျနိုင်ငံ၏ ဒုတိယအကြီးမားဆုံး ဆက်သွယ်ရေးကုမ္ပဏီ တစ်ခုဖြစ်သည့် ဥစအကျသည်လည်း ၂၀၂၂ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလအတွင်းက ဒေတာများကို မသမာ သည့်နည်းလမ်းဖြင့် ရယူသွားခြင်းမျိုး ကြုံတွေ့ခဲ့ရသည်။ နိုင်ငံ၏အရေးကြီးအခြေခံ အဆောက်အအုံများ ဖြစ်ကြသည့် ဓာတ်အားလိုင်းများ၊ ရေပေးဝေရေး ကွန်ရက်များနှင့် သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးစနစ်များကို ဒီဂျစ်တယ်စနစ်ဖြင့် ပြုလုပ်ထားခြင်းဖြစ်ရာ ဆိုက်ဘာ တိုက်ခိုက်မှု ပြုလုပ်ရာပစ်မှတ်များ ဖြစ်လာသည်။

အဆိုပါစနစ်များကို ဆိုက်ဘာတိုက်ခိုက်မှုအောင် မြင်စွာပြုလုပ်သွားနိုင်ခဲ့ပါက အသက်အန္တရာယ်ဆုံးရှုံး ခြင်းနှင့် စီးပွားရေးအရထိခိုက်မှုအပါအဝင် ပြင်းထန်သောအကျိုးဆက်များဖြစ်နိုင်သည်။ ဆိုက်ဘာတိုက် ခိုက်မှုသည် ဘဏ္ဍာရေးဈေးကွက်များနှင့် စီးပွားရေးအပေါ်တွင်လည်း မမျှော်မှန်းနိုင်သော အကျိုးဆက်များ ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။ အစိုးရကွန်ရက်များ၊ ပုဂ္ဂလိကကဏ္ဍကွန်ရက်များနှင့် အခြေခံအဆောက် အအုံများအားလုံး သည် တိုက်ခိုက်ရန်လွယ်ကူပြီး နိုင်ငံရေးနှင့်စစ်ရေးသတင်း အချက်အလက်များ ဖောက်ထွင်းရယူရန် လွယ်ကူ သည်။ ဆိုက်ဘာတိုက် ခိုက်မှုများကိုဖြေရှင်းရန်မှာ နိုင်ငံများကြား ရှုပ်ထွေးသောပထဝီနိုင်ငံရေးဆိုင်ရာ အဆက်အစပ်များက စိန်ခေါ်မှုတစ်ခု ဖြစ်နေသည်။ ရုရှားနှင့်နေတိုးကဲ့သို့သော ကမ္ဘာ့အင်အားကြီး နိုင်ငံ အချို့ကြား ပထဝီနိုင်ငံ ရေးဆိုင်ရာတင်းမာမှုများ မြင့်တက်လာခြင်းကြောင့် ဆိုက်ဘာတိုက်ခိုက်မှုကို နိုင်ငံတော်အဆင့်က ဆောင်ရွက်သည့်လက်နက်တစ်ခုအဖြစ် မကြာခဏမြင်တွေ့ လာရဖွယ်ရှိသည်။ 

အမေရိကန်-တရုတ် မဟာဗျူဟာ အားပြိုင်မှု

တောင်တရုတ်ပင်လယ်အတွင်း တရုတ်နိုင်ငံ၏ စစ်ရေးအင်အားကြီးထွားလာမှု၊ နည်းပညာဆိုင်ရာ တိုးတက်လာမှုများနှင့် အမေရိကန်နိုင်ငံနှင့် ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်နေသည့် ကုန်သွယ်ရေးတင်းမာမှုများသည် ပထဝီနိုင်ငံရေးဆိုင်ရာတင်းမာမှုများ ပိုမိုမြင့်တက်လာစေသည်။ အမေရိကန်နှင့် တရုတ်နိုင်ငံကြားတွင် ဘက်ပေါင်းစုံဆက်ဆံရေးရှိသော်လည်း ကုန်သွယ်ရေး၊ ကုန်ထုတ်လုပ်မှုကွင်းဆက်နှင့်စီးပွား ရေးမျက်နှာစာတို့ တွင် မကြာသေးမီနှစ်များအတွင်း ပိုမိုရှုပ်ထွေးလာသည်။ နှစ်နိုင်ငံကြား သံတမန်ဆက် သွယ်ရေးတွင် အဖုအထစ်များရှိသော်လည်း ကုန် သွယ်ရေးပိုင်းတွင်မူ တိုးတက်မှုရှိလာသည်။

အမေရိကန်နှင့် တရုတ်နိုင်ငံတို့သည် တစ်နိုင်ငံ နှင့်တစ်နိုင်ငံ တာဝန်ခံမှုရှိရှိဖြင့်ယှဉ်ပြိုင်ရန် ကတိ ကဝတ်ပြုထားကြသည်။ သို့သော် တင်းမာသော ဆက်ဆံရေးကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသည့်အကျပ် အတည်းများ မှာ ရှိနေဆဲဖြစ်သည်။ အမေရိကန်သည် တရုတ်နိုင်ငံနှင့်ကုန်သွယ်မှုလိုငွေ လျှော့ချရန် တရုတ်သွင်းကုန်များ အပေါ် အခွန်စည်းကြပ်မှု ပိုမိုချမှတ်ခဲ့ သည့် ၂၀၁၈ ခုနှစ်တွင် ကုန်သွယ်ရေးတင်းမာမှုမြင့်တက်ခဲ့သည်။

နှစ်နိုင်ငံကြား ကုန်သွယ်ရေးပဋိပက္ခမြင့်တက်လာခြင်းသည် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာကုန်သွယ်ရေးအပေါ် များစွာအကျိုးသက်ရောက်စေခဲ့သည်။ အမေရိကန်နှင့် တရုတ်တို့သည် ၂၀၁၈ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင် ကုန်သွယ်ရေး ညှိနှိုင်းမှုပြုလုပ်ခဲ့သည်။ သို့သော် အဆိုပါ ညှိနှိုင်းမှုမှာ ၂၀၁၉ ခုနှစ် မေလတွင်ပျက်သွားခဲ့သည်။

အမေရိကန်နိုင်ငံသည် တရုတ်ပို့ကုန်များအပေါ် တင်းကြပ်မှုအချို့ချမှတ်ခဲ့သည်။ အထူးသဖြင့် ဉာဏ မူပိုင်ခွင့်နှင့်ပတ်သက်၍ စိုးရိမ်ခြင်းကြောင့် နည်းပညာ ကဏ္ဍအပေါ်ချမှတ်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ အမေရိကန်နှင့် တရုတ်နိုင်ငံကြား သဘာဝဓာတ်ငွေ့ရည် LNG တွင် ကုန်သွယ်မှုမြင့်တက်လာခြင်းသည်လည်း နှစ်နိုင်ငံ ဆက်ဆံရေးကို အကျိုးသက်ရောက်စေခဲ့သည်။ တရုတ်နိုင်ငံသည် အမေရိကန်သဘာဝ ဓာတ်ငွေ့ရည် LNG အများဆုံးတင်သွင်းသည့်နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံဖြစ်သည်။ ယင်းမှာ တရုတ်နိုင်ငံနှင့် ကုန်သွယ်ရာတွင် အမေရိကန်၏ ကုန်သွယ်မှုလိုငွေကိုလျှော့ချရန် အထောက်အကူဖြစ်စေသည့် ကဏ္ဍလည်းဖြစ်သည်။ 

နိုင်ငံများတွင် အကျိုးစီးပွားနှင့်ပဋိပက္ခများ ထပ်နေသည့်နယ်ပယ်များရှိသည်။ တရုတ်နိုင်ငံသည် အမေရိကန်ငွေတိုက်စာချုပ်ဘွန်းများကို ရောင်းချရန် ခြိမ်းခြောက်ခဲ့သည်။ အမေရိကန်နိုင်ငံကလည်း တရုတ် နည်းပညာကုမ္ပဏီအချို့ကို နာမည်ပျက်စာရင်း သွင်းခဲ့သည်။ နှစ်နိုင်ငံကုန်သွယ်ရေးတင်းမာမှုအပေါ် စိုးရိမ်မှု မြင့်တက်လာခြင်းသည် ဘဏ္ဍာရေးဆိုင်ရာ ကွဲပြားမှု ထပ်မံဖြစ်လာစေနိုင်သည်။ ပဋိပက္ခတစ်ခုသည် ကမ္ဘာလုံး ဆိုင်ရာ ဘဏ္ဍာရေးဈေးကွက်များကို ကြီးမားသော အတားအဆီးတစ်ခု ဖြစ်နိုင်သည်။

လက်တွေ့ဝါဒ-ဂလိုဘယ်လိုက်ဇေးရှင်းမှ ဖယ်ခွာခြင်း

မကြာသေးမီနှစ်များအတွင်းက ကုန်စည်များ၊ ဝန်ဆောင်မှုများ၊ လူသားအရင်းအမြစ်များ၊ အရင်း အနှီးများနှင့် နည်းပညာတို့ကို နိုင်ငံတကာအရွေ့ များအဖြစ် တိုးမြှင့်ဆောင်ရွက်ခဲ့ခြင်း၏ အကျိုးကျေးဇူးကို ခံစားခဲ့ကြရခြင်းနှင့်ပတ်သက်၍ မေးခွန်းထုတ်မှု များရှိလာသည်။ သို့ဖြစ်ရာ အမျိုးသားရေးဝါဒ၊ ကိုယ် ကျိုးစီးပွားကာကွယ်ရေးဝါဒနှင့် ပေါ်ပြူလစ်လှုပ်ရှားမှု များခေါင်းထောင်လာခဲ့ရာ မသေချာမရေရာမှုများ တိုးမြင့်လာပြီး ဂလိုဘယ်လိုက်ဇေးရှင်း၏အရှိန် လျော့ကျလာနိုင်ခြေဆီ ဦးတည်လာသည်။ 

ကမ္ဘာတစ်ဝန်းရှိ နိုင်ငံအများအပြားသည် ကိုဗစ်-၁၉ ကပ်ရောဂါကြောင့် နိုင်ငံတကာခရီးသွား လုပ်ငန်းအပေါ် ကန့်သတ်မှုများနှင့်နယ်စပ်ဂိတ်များကိုပိတ်လိုက်ခြင်းကြောင့် သွင်းကုန်ပစ္စည်းအပေါ် အလွန် အကျွံ မှီခိုနေရသည့်နိုင်ငံများ၏ အားနည်းချက်ကို ထင်သာမြင်သာဖြစ်စေခဲ့သည်။ အစိုးရများအနေဖြင့် တစ်နိုင်ငံတည်းသော မိတ်ဖက်ကုန်သွယ်ရေးအပေါ်တွင် မှီခိုနေရမှုကိုလျှော့ချရန် အကာအကွယ်ယူသည့် အနေဖြင့် သွင်းကုန်အရင်းအမြစ် မျိုးစုံမှရယူရန် စိတ်အားထက်သန်လာကြသည်။ သို့သော်လည်း လက်တွေ့ တွင်မူ နယ်စပ်ဖြတ်ကျော် စီးပွားရေးလုပ်ငန်းသည်သာ အလုပ်ဖြစ်နေဆဲဖြစ်သည်။ စူပါပါဝါအားပြိုင်မှုများ မြင့် တက်နေသည့် အမေရိကန်နှင့်တရုတ်နိုင်ငံတို့သည်ပင် ၎င်းတို့၏ အားကောင်းသည့် နှစ်နိုင်ငံကုန်သွယ်ရေး ဖြင့်သာ ရှေ့ဆက်နေကြမြဲဖြစ်သည်။ Global Market Intelligence ကုန်သွယ်မှုစာရင်းများအရ ဖွံ့ဖြိုးပြီး ထိပ် တန်း(၁၀)နိုင်ငံတွင် ဘရာဇီးနိုင်ငံမှလွဲ၍ နိုင်ငံအများစု၏ နှစ်စဉ်ပို့ကုန်တန်ဖိုးတိုးတက်မှုမှာလည်း ကျဆင်း နေပါသည်။ တရုတ်နိုင်ငံသည်ပင် ကိုဗစ်-၁၉ ကပ်ရောဂါကန့်သတ်မှုများဖြေလျှော့ပေးခဲ့သည့်တိုင် ပို့ကုန်တင်ပို့ မှု သိသိသာသာ ကျဆင်းလာသည်။ 

ဂလိုဘယ်လိုက်ဇေးရှင်းကို ဆန့်ကျင်ရေးလှုပ်ရှားမှုသည် စီးပွားရေးတိုးတက်မှုနှင့် နိုင်ငံတကာ ဆက်ဆံ ရေးအပေါ် ခြိမ်းခြောက်လာသည်။ အစိုးရများသည် ၎င်းတို့၏လုပ်ငန်းများနှင့် နိုင်ငံသားများကို နိုင်ငံရပ်ခြား ယှဉ်ပြိုင်မှုများမှ အကာအကွယ်ပေးသည့် ကိုယ်ကျိုးစီးပွားကာကွယ်ရေး မူဝါဒကို ကျင့်သုံးလာ နေကြပါသည်။ ဥပမာအားဖြင့် ပြည်တွင်းကုန်ထုတ် လုပ်သူများကို နိုင်ငံခြားကုန်ထုတ်လုပ်သူများထက် အခွင့်အရေးပိုပေးခြင်း နှင့်မက်လုံးပေးခြင်းတို့ကို အကောင်အထည်ဖော်လာကြပါသည်။ ပထဝီနိုင်ငံ ရေးအကျပ်အတည်းများ ရှိနေ သည့်တိုင် ကိုယ်ကျိုးစီးပွား ကာကွယ်ရေးမူဝါဒနှင့် နိုင်ငံစုံကုန်သွယ်ရေးကို ဆန့်ကျင်မှုမှာ လက်တွေ့ရှိနေဆဲ ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ကုန်သွယ်ရေးပဋိပက္ခမှာ ၂၀၂၄ ခုနှစ်အတွင်း Global Trade Analytics Suite (GTAS) ၏ ခန့်မှန်းချက်အရ ၂၀၂၄ ခုနှစ်အတွင်းမှာပင် ပြန်၍နာလန်ထူလာပြီး ရေရှည်တည်ငြိမ် ဖွံ့ဖြိုးသည့် လမ်းကြောင်းဆီ ပြန်ရောက်နိုင်သည်။

ရာသီဥတု ပြောင်းလဲမှု အကျပ်အတည်း

ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှု အကျပ်အတည်းသည်လည်း ကမ္ဘာ့နိုင်ငံရေးဆွေးနွေးစရာများထဲတွင် တစ်ခု အပါအဝင်ဖြစ်ပြီး ၂၀၂၄ ခုနှစ် ပထဝီနိုင်ငံရေး အကျပ်အတည်းတစ်ခုဖြစ်သည်။ ရာသီဥတု ပြောင်းလဲမှု အကျပ်အတည်းသည် အမျိုးသားလုံခြုံရေးနှင့် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာတည်ငြိမ်ရေးအပေါ်တွင်များစွာ အကျိုး သက်ရောက်မှုရှိနိုင်သည်။ ရာသီဥတု ပြောင်းလဲမှု၏ အကျိုးသက်ရောက်မှုများကို မိုးခေါင်ခြင်း၊ ရေကြီးခြင်း စသည့် ရာသီဥတုအစွန်းရောက်မှုများ၊ ဇီဝမျိုးစိတ်များမျိုးတုံးခြင်း၊ ပင်လယ် ရေမျက်နှာပြင် မြင့်တက်ခြင်းနှင့် ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံများတွင် ဆင်းရဲနွမ်းပါးမှု မြင့်တက်လာခြင်းစသည့် ပုံစံမျိုးစုံဖြင့် အထင်အရှားမြင်တွေ့ရနိုင် သည်။ ရာသီဥတု ပြောင်းလဲမှု၏ ရလဒ်များဖြစ်သည့် မုန်တိုင်းများ တိုက်ခတ်ခြင်း၊ မိုးခေါင်ခြင်း၊ ရေကြီးခြင်းနှင့် တောမီးလောင်ခြင်း စသည်တို့သည် အခြေခံအဆောက်အအုံများနှင့် ကုန်ထုတ်လုပ်မှုဖြစ်စဉ်ကိုပျက်စီးစေပြီး အရင်းအမြစ်ရှား ပါးမှုနှင့် စီးပွားရေးမတည်ငြိမ်မှု ဖြစ်စေနိုင်သည်။ 

ကမ္ဘာ့နေရာအချို့တွင် မျှော်လင့်မထားသည့် အခြေအနေများကို ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သည်။ တူရကီ၊ ဆီးရီးယားနှင့် အီရတ်စသည့်နိုင်ငံများကြားတွင် ပထဝီနိုင်ငံရေးတင်းမာမှုများမြင့်တက်စေသည့် ရေရှား ပါးမှုမျိုးဖြစ်စေနိုင်သည်။ အာဖရိကဦးချိုဒေသတွင် မကြာခဏမိုးခေါင်မှုများ ဖြစ်ပေါ်နေခြင်းသည် စိုက်ပျိုးရေး နှင့် သောက်သုံးရေအတွက် ရေရှိမှုလျော့ နည်းသွားနိုင်ပါသည်။ တောင်အမေရိကဒေသတွင်လည်း ရေရှားပါးမှု ကြောင့် ကုန်ထုတ်လုပ်ငန်းများ ထိခိုက်ကာ စိုက်ပျိုးမြေဧရိယာ လျော့နည်းလာခြင်း၊ အစားအစာဈေးနှုန်းများ မြင့်တက်လာခြင်းတို့ကို ကြုံတွေ့ရနိုင်သည်။ ဘရာဇီးနိုင်ငံ၏ စိုက်ပျိုးရေး ကဏ္ဍသည် မိုးခေါင်မှုကြောင့် ၂၀၂၁ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၉ ဘီလျံအထိ ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည်။ ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုကိုဖြေရှင်းရန် ကမ္ဘာလုံး ဆိုင်ရာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုဖြစ်လာစေရေး ကြိုးပမ်းရာတွင် ပထဝီနိုင်ငံရေးမှာ အလွန်အရေးကြီးသည့် အခန်းကဏ္ဍမှပါဝင်သည်။ နိုင်ငံပေါင်း ၁၉၆ နိုင်ငံသည် ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင်ချမှတ်ခဲ့သည့် ရာသီဥတု ပြောင်းလဲမှုဆိုင်ရာ ပဲရစ်သဘောတူညီချက်တွင် လက်မှတ်ရေးထိုးထားကြပါသည်။ ကမ္ဘာကြီးပူနွေးလာ မှုကိုရပ်တန့်ရန် လုံလောက်သည့် စုပေါင်းဆောင် ရွက်မှုမလုပ်နိုင်ပါက ကပ်ဘေးဖြစ်လာနိုင်သည်။

ထိုသို့ဖြစ်လာပါက အစုလိုက်အပြုံလိုက်ရွှေ့ ပြောင်းရမှုများ၊ ရေနှင့်အစားအစာ မလုံလောက်မှုများ နှင့် ပြည်တွင်းမငြိမ်သက်မှု စသည်တို့ကို ကြုံတွေ့ရ မည်ဖြစ်သည်။ 

စွမ်းအင်ဖူလုံရေး

စွမ်းအင်အရင်းအမြစ်များ အလွယ်တကူရရှိ နေခြင်းသည် နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေးဖွံ့ဖြိုး တိုးတက်မှုအတွက် အလွန်အရေးကြီးသည်။ ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှု၊ ဆိုက်ဘာလုံခြုံရေးခြိမ်းခြောက်မှုနှင့် ယူကရိန်းတွင်ဖြစ်ပွားနေသည့် စစ်ပွဲတို့သည် ကမ္ဘ တစ်ဝန်း စွမ်းအင်ဖူလုံရေးအတွက် စိုးရိမ်မှုမြင့်တက် စေပြီး ၂၀၂၄ ခုနှစ် ပထဝီနိုင်ငံရေး အဓိကအကျပ်အတည်းများအဖြစ် ဆက်ရှိနေမည်ဖြစ်သည်။ 

ဥရောပသည် အိမ်ထောင်စုများနှင့် စက်မှုလုပ် ငန်းများအတွက် ဈေးနှုန်းချိုသာသည့် ရုရှား ဓာတ်ငွေ့ ဝယ်ယူရရှိခြင်းမရှိသည့်နောက်တွင် ကြီးမားသည့်စိန် ခေါ်မှုနှင့်ရင်ဆိုင်ကြုံတွေ့နေရသည်။ ရုရှားနိုင်ငံက ယူကရိန်းနိုင်ငံကို ၂၀၂၂ ခုနှစ် ဖေဖော်ဝါရီလတွင် တိုက်ခိုက်ခဲ့ချိန်မှစ၍ ဥရောပ စွမ်းအင်ဖူလုံရေးမှာ လည်း ခြိမ်းခြောက်ခံနေရခြင်းဖြစ်သည်။ ဥရောပ ဓာတ်ငွေ့ဈေးနှုန်းမှာလည်း တစ်ချိန်လုံးမြင့်မားနေ သည်။ ၂၀၂၂ ခုနှစ်က အခြေအနေများသည် နိုင်ငံအချို့ကို ယခင်က ၎င်းတို့ပိတ်ထားခဲ့သည့် သို့မဟုတ် ပိတ်မည်ဟု ရည်ရွယ်ထားသည့် ကျောက်မီးသွေးစက် ရုံများကိုပြန်ဖွင့်ရန် တာစူလာစေခဲ့သည်။ ကျောက်မီး သွေးစက်ရုံများ သည် သန့်ရှင်းသောစွမ်းအင်ဖြစ်စေရေး ခြိမ်းခြောက်မှုတစ်ခုဖြစ်သည်။ ရာသီဥတုပြောင်း လဲမှုကိုတိုက်ဖျက်ရန် ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုကို အကောင်အထည်ဖော်ခြင်းသည် ရေရှည်ဆောင်ရွက်ရမည့် အာဂျင်ဒါဖြစ်ပြီး ဈေးနှုန်း သက်သာသည့် စွမ်းအင် ရရှိစေရေး ဆောင်ရွက်ပေးခြင်းသည် ကာလတိုစိန် ခေါ်မှုများကိုတုံ့ပြန်ရာတွင် နိုင်ငံများအတွက် အမြန်ဆောင်ရွက်ရမည့် ဦးစားပေးအာဂျင်ဒါတစ်ခုဖြစ် သည်။ စွမ်းအင်ကဏ္ဍကို ဒီဂျစ်တယ် စနစ် ပြုလုပ်ခြင်းသည် စွမ်းအင်အခြေခံအဆောက်အအုံများကို ဆိုက်ဘာတိုက်ခိုက်မှုပြုလုပ်နိုင်သည့် ဟာ ကွက်တစ်ခုဖြစ်စေသည်။ ထိုကဲ့သို့သောတိုက်ခိုက်မှုများသည် အရေးကြီးအခြေခံအဆောက်အအုံနှင့် စွမ်းအင် ထောက်ပံ့ ရေးစနစ်ကို အများအပြားထိခိုက်ပျက်စီးစေနိုင်သည်။ 

ကိုဗစ်-၁၉ ကပ်ရောဂါနှင့် ဖြစ်နိုင်ခြေ အနာဂတ်ကပ်ရောဂါများ

ကပ်ရောဂါ၏ လူမှုရေးနှင့်စီးပွားရေး အကျိုးသက်ရောက်မှာ ယနေ့အထိခံစားနေရဆဲဖြစ်သည်။ ဗိုင်းရပ်စ်အသစ်များပေါ်ပေါက်လာခြင်း၊ ရောဂါကူးစက်မှုများ၊ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေးစီမံ ခန့်ခွဲမှု၏ အနာဂတ်နှင့်ကုန်ထုတ်လုပ်မှုဖြစ်စဉ်အပေါ် အကျိုးသက်ရောက်မှုတို့မှာ ၂၀၂၄ ခုနှစ်အတွင်း သာမက နောက်ပိုင်းတွင်လည်း ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ် နေနိုင်သည်။ ကိုဗစ်-၁၉ ကပ်ရောဂါကြောင့် နိုင်ငံ အများအပြား သည် ၎င်းတို့၏နယ်စပ်များကို ပိတ်လိုက်ခြင်းနှင့် ဗိုင်းရပ်စ်ကူးစက်မှုထိန်းချုပ်ရန် ခရီးသွားလာမှုကို ကန့်သတ် လိုက်ခြင်းတို့ကြောင့် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာကုန်သွယ်ရေးအပေါ် သိသိသာသာ အကျိုးသက်ရောက်စေခဲ့သည်။ အထူးသဖြင့် ကုန်ထုတ်လုပ်မှုဖြစ်စဉ်အပေါ် များစွာထိခိုက်စေခဲ့သည်။ ကုန်ထုတ်လုပ်မှုဖြစ်စဉ်သည် ကုန်စည် အမျိုးအစား မျိုးစုံလိုအပ်ခြင်း၊ အလုပ်သမားပြတ်လပ်မှုနှင့် ယခင်ကရှိပြီး နိုင်ငံရေးဖိအားများနှင့်ရင်ဆိုင် ကြုံတွေ့ ရသည်။ ကပ်ရောဂါသည် နိုင်ငံအချို့ကို ကိုယ်ကျိုး စီးပွားကာကွယ်ရေးစနစ် ကျင့်သုံးလာစေရန်တွန်း အားပေးသကဲ့သို့ဖြစ်စေခဲ့ပြီး ကုန်သွယ်မှု အတားအ ဆီးများနှင့် အခွန်စည်းကြပ်မှု တိုးမြှင့်ကောက်ခံခြင်း တို့ ပြုလုပ်လာစေသည်။ အဆိုပါ မူဝါဒများသည် ပထဝီနိုင်ငံရေးတင်းမာမှုများ ဖြစ်ပေါ်စေပြီး ပထဝီ နိုင်ငံရေး တည်ငြိမ်မှုနှင့် စီးပွားရေးဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုအတွက် ဆိုးကျိုးသက်ရောက်ကာ ကမ္ဘာ့ကုန်သွယ်ရေး စနစ်ကို ပို၍အကွဲကွဲအပြားပြားဖြစ်စေသည်။ 

ကိုဗစ်-၁၉ ကပ်ရောဂါသည် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေးစီမံခန့်ခွဲမှုစနစ်တွင် အားနည်းချက် များရှိနေကြောင်း လစ်ဟပြလိုက်သကဲ့သို့ ရောဂါထောက်လှမ်းရေးစနစ်များနှင့် ကာကွယ်ဆေး သုတေ သနနှင့် ဖွံ့ဖြိုးရေးတို့တွင် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု အများအပြား ပြုလုပ်ရန်လိုအပ်ကြောင်း မီးမောင်းထိုးပြလိုက်ခြင်း လည်းဖြစ်သည်။ နိုင်ငံအများစုသည် ကပ်ရောဂါကို ထိထိရောက်ရောက်တုံ့ပြန်နိုင်ရေး ညှိနှိုင်းဆောင်ရွက် ရာတွင် အခက်အခဲများနှင့်ရင်ဆိုင်နေကြရသည်။ ယင်းမှာ နိုင်ငံများကြား ယုံကြည်မှုနှင့် ပူးပေါင်းဆောင် ရွက်မှုမရှိခြင်းကြောင့်ဖြစ်ပြီး အနာဂတ်ကျန်းမာရေး အကျပ်အတည်းများကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းရာတွင် လည်း အခက်အခဲများနှင့် ရင်ဆိုင်ကြရဦးမည်ဖြစ်သည်။ 

ရှေ့လာမည့်ဖြတ်သန်းမှုများသည် အပြန်အလှန် ဆက်နွှယ်နေပြီး ကုန်သွယ်ရေးအပေါ်တွင်လည်း ကြီး မားသည့်အကျိုးသက်ရောက်မှုများရှိနိုင်သည်။ ရုရှား-ယူကရိန်း ပဋိပက္ခလားရာလမ်းကြောင်းသည် ရုရှားနိုင်ငံ ကို နေတိုးအဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများနှင့်ကုန်သွယ် ရေးအပေါ်တွင်လည်းကောင်း၊ ဈေးနှုန်းသက်သာသည့် ရုရှားဓာတ် ငွေ့များကို ကမ္ဘာ့အခြားနေရာများမှ ရရှိသုံးစွဲရေးအပေါ်တွင်လည်းကောင်း အကျိုးသက် ရောက်စေမည်ဖြစ် သည်။ နိုင်ငံတော်အဆင့်က ပြုလုပ်သည့် ဆိုက်ဘာတိုက်ခိုက်မှုများ တိုးမြှင့်ဖြစ်လာနိုင်ခြင်းကြောင့် ကမ္ဘာ တစ်ဝန်းရှိအစိုးရများနှင့် အဖွဲ့အစည်းများသည် အရေးကြီးကိစ္စအဖြစ် တပ်လှန့်နှိုး ဆော်ထားကြသည်။ ဓာတ် အားလိုင်းများနှင့် ရေပေး ဝေရေးကွန်ရက်များ စသည့် အထူးအရေးကြီးသည့် အခြေခံအဆောက်အအုံများကို ပစ်မှတ်ထား တိုက်ခိုက်လာနိုင်ခြင်းကြောင့် အရေးကြီးသတိပေး နှိုးဆော် ထားကြသည်။ စူပါပါဝါတို့၏ အားပြိုင်မှုမြင့်တက် လာခြင်းသည် ကမ္ဘာ့စီးပွားရေးအပေါ်များစွာ အကျိုးသက်ရောက်စေသည်။ အမေရိကန်နှ င့် တရုတ်နိုင်ငံကြား ကုန်သွယ်ရေးအပေါ်တွင် ထိခိုက်စေခြင်းသည် ကျွန်တော်တို့အားလုံးအပေါ် အကျိုးသက် ရောက်မှု မလွဲမသွေ ရှိလာမည်ဖြစ်သည်။ 

ကုန်သွယ်ရေးစစ်ပွဲနှင့် နိုင်ငံတကာတင်းမာမှု မြင့်တက်ခြင်းသည် နိုင်ငံတကာပူးပေါင်း ဆောင်ရွက် မှုနှင့်ကုန်သွယ်မှုစီးဆင်းခြင်း အရှိန်နှေးကွေးစေ မည်ဖြစ်သည်။  ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှု၊ စွမ်းအင်လုံခြုံ ရေးစိုးရိမ်မှု၊ နိုင်ငံတော်အဆင့်ကဆောင်ရွက်သည့် ဆိုက်ဘာတိုက်ခိုက်မှုများသည် ၂၀၂၄ ခုနှစ်အတွင်း ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာတည်ငြိမ်ရေးနှင့် အမျိုးသားလုံခြုံ ရေးအပေါ် များစွာအကျိုးသက်ရောက်နိုင်ခြေရှိသည်။ သို့သော်လည်း ပွတ်တိုက်မှုရှိနေသည့်နိုင်ငံများကြား နှစ်နိုင်ငံကုန်သွယ်မှုများဆက်ရှိနေခြင်းသည် ပထဝီ နိုင်ငံရေး တင်းမာမှုများမြင့်တက်နေချိန်တွင်လည်း မိတ်ဖက်ဖြစ်မှုလည်း ဆက်ရှိနေဦးမည်ဖြစ်သည်။